O biscaíño Andoni Orduzar (1962) ven de se retirar das primarias para a elección de alderdiburu ou presidente da executiva do PNV, o Euskadi Buru Batzar. Canda el retirouse tamén como candidato Markel Olano (1965), que foi deputado xeral de Gipúscoa nos periodos 2007-2011 e 2015-2019 e ven de suceder ao vedraño Joseba Egibar como presidente da executiva gipúscoana (GBB), a que manifesta de xeito expreso unha meirande pulsión soberanista. Fica só na carreira electoral, que rematará en Donostia o domingo 30 de marzo, o actual voceiro do PNV no Congreso, o tamén biscaíño Aitor Esteban (1962) .
Orduzar sucedeu ao tamén biscaíño Iñigo Urkullu (1961) na presidencia do partido no 2013, despois de que este recuperara o Goberno vasco nas eleccións de outubro de 2012. Na estrutura orgánica dos nacionalistas vascos son incompatíbeis cargos orgánicos e institucionais e as persoas que ocupan os primeiros están chamados á fiscalización das persoas que exercen os segundos. Nos primeiros dez anos do seu mandato o PNV recuperou a hexemonía electoral, quer no ámbito autonómico de Euskadi, quer no ámbito local, que perdera entre 2009 e 2012. Tamén garantiu, a medio da súa participación en Geroa Bai, unha posición sobranceira no goberno de Nafarroa. A perda das maiorías absolutas no Congreso na fin do 2015 multiplicou o valor estratéxico dos seus votos, que foron fulcrais para a elección de Pedro Sánchez ao aprobaren a moción de censura presentada polo PSOE en maio de 2018. Poucos días despois, no decurso dunha conversa na Coruña cun pequeno grupo de directivos empresariais galegos, Aitor Esteban explicou o apoio do PNV á censura, dende o relato dunha enxurrada de acordos de moitas das súas xuntas municipais a prol da remuda na Moncloa, que determinou desbotar de vez as dúbidas iniciais, nomeadamente importantes na contorna do lehendakari Urkullu.
O ciclo electoral positivo, porén, deu sinais de esgotamento nas eleccións locais de 2023, nas que EH Bildu desprazou PNV do podio en número de concelleiros e de concellos nos que foi a forza máis votada. Xa que logo, Orduzar deseñou ás presas unha operación non moi xeitosa de substitución de Urkullu como candidato á lehendakaritza por Imanol Pradales que sorprendeu en xeral e anoxou ao entón lehendakari. Nas eleccións vascas de marzo de 2024 o PNV (34,82% dos votos-39% e 31/75 escanos nas anteriores de 2020-) e EH Bildu (32,13% dos votos-27,56% e 21escanos no 2020-) empataban a 27/75 escanos, malia que en último de contas Pradales puido formar goberno co PSE. Porén, EH-Bildu ficaba ás portas.
En setembro abriuse un ciclo congresual no PNV que rematará o devandito 30 de marzo. E acordouse continuar nos níveis orgánicos o anovamento desenvolvido nos níveis institucionais municipal, foral e autonómico. Egibar cedeu o seu posto no GBB a Olano e Itxaso Atutxa (1967), dona de Esteban, cedeu o seu posto na executiva biscaíña (GBB). Tamén houbo remuda en Araba. Nas devanditas circunstancias constituía unha idea xeralmente espallada que a remuda tamén habería chegar á presidencia do EBB (mesmo considerando probábel unha candidatura de consenso de Itxaso Atutxa) até que a mediados de xaneiro Orduzar manifestou que presentaría a súa candidatura. Acción esta que motivou axiña a presentación das candidaturas de Aitor Esteban e do gipuscoano Markel Olano, canda outras de militantes de base.
Só as de Orduzar, Esteban e Olano pasaron a primeira peneira (gañar en polo menos en 3 sedes ou batzokis). Orduzar gañaba en 110, Esteban en 70 (espalladas en Biscaia e Guipuscoa) e Olano en 30. A influencia de Itxaso Atutxa na estrutura biscaína salientaba as grandes probabilidades de que gañase Esteban na segunda volta, ao tempo que ficaba claro o rol arbitral que podería xogar o guipuscoano Olano. Mais xurdía con forza, tamén, a posibilidade dunha fenda na propia Biscaia, primeiro territorio do partido no que segue a manter unha nidia hexemonía.
Impúxose, pois, coa aceptación de Esteban como único candidato, un sentido patriota da responsabilidade entre políticos que partillan biografía, xeración, sensibilidade social e estratexia nacional, agora afastados por comportamentos puntuais, mais de consecuencias sensíbeis. Como di un dos principais antigos dirixentes do PNV, Iñaki Anasagasti ( que ocupou o actual posto de Esteban en Madrid entre 1986 e 2004) “…non existen entre Esteban e Orduzar discrepancias ideolóxicas. Esteban é a renovación do partido controlada e coñecida, que xurde dunha necesidade de reactivación. A remuda non afectará as políticas en Euskadi nin en Madrid”.
A Esteban agárdalle pilotar unha nova xeira na que terá que obter de Sánchez as prometidas competencias estatutarias pendentes de traspaso dende 1980!!, así como aquelar o partido ás transformacións sociais, ás demandas das novas xeracións e aos retos xeopolíticos no nível estatal e europeo. Aquelar aos tempos un soberanismo transversal, democrático e social, que dende o binomio identidade nacional e pragmatismo sexa quen de xerar benestar e desenvolvemento sostíbel en tempos de remudas disruptivas e graves perigos para a convivencia democrática.